W geriatrii istnieje wiele skal umożliwiających prawidłową ocenę możliwości psychoruchowych seniorów. Określają one podstawowe oraz złożone umiejętności i czynności życia codziennego. Pozwalają na obiektywne stwierdzenie obszarów niedomagań u osób starszych. Warto przyjrzeć im się bliżej.

Procesy związane z postępującym procesem starzenia sprawiają, że pojawiają się zmiany związane z różnymi układami organizmu. Dodatkowo, w porównaniu do osób młodszych, u seniorów zwiększa się obciążenie fizjologiczne, waha się ciśnienie krwi i zmniejszają się wszystkie parametry wentylacji płuc. Wszystkie zmiany, niedomagania oraz deficyty sprawiają, że ludzie w podeszłym wieku mają mniej siły oraz gorszą tolerancję na wysiłek. Co za tym idzie, coraz gorzej radzą sobie z wykonywaniem codziennych czynności.

Jak już zostało wspomniane, do oceny możliwości seniorów opracowano wiele skal. My skupimy się na trzech z nich: skali Katza, Indeksie Bartel, skali Lawtona.

Skala Katza

Skala Katza, zwana inaczej ADL (od angielskiego Activities of Daily Living – Skala Podstawowych Czynności Życia Codziennego), to narzędzie umożliwiające kompleksową ocenę geriatryczną. Jest to również kompleks diagnostyczny, który pozwala ustalić zakres zaburzenia zdrowia, priorytetów leczniczych i rehabilitacyjnych oraz potrzeb i możliwości zapewnienia kontynuacji leczenia, pielęgnowania, rehabilitowania oraz opieki.

Użycie skali Katza gwarantuje określenie stopnia, w jakim dana jednostka zdolna jest do samodzielnego funkcjonowania i ustalenie jej potrzeb socjalnych, psychologicznych i zdrowotnych. Z tego też powodu oceny w ramach skali ADL dokonuje się w ramach zespołu terapeutycznego, w skład którego wchodzą tacy specjaliści jak: lekarz, terapeuta, pielęgniarka, pracownik socjalny i rehabilitant, którzy z kolei działają w porozumieniu z rodziną badanego. Można zatem stwierdzić, że taka ocena będzie obejmowała stan fizyczny, psychiczny i warunki socjalno-społeczne.

Na określenie sprawności seniora w ramach skali Katza składają się takie elementy jak: możliwość utrzymywania higieny, samodzielnego ubierania się i rozbierania, podstawowa mobilność i kontrolowanie elementarnych czynności fizjologicznych organizmu. W bardziej szczegółowym formularzu oceny można znaleźć takie aktywności jak: kąpanie się, ubieranie się, korzystanie z toalety, poruszanie się, kontrolowanie wydalania moczu i stolca, jedzenie, na które składają się podpunkty określające to, czy osoba badana jest w stanie wykonać te czynności samodzielnie lub z niewielką pomocą. Stopień poprawności ich wykonania określa ilość przyznanych punktów: do 2 punktów – upośledzenie znaczne, 3-4 punkty umiarkowane upośledzenie sprawności, 5-6 punktów oznacza osoby sprawne w zakresie czynności życia codziennego. Całościowo można otrzymać do 100 punktów, przy czym ich liczba stanowi określenie stanu pacjenta: 86-100 oznacza pacjenta „lekkiego”, 21-85 wskazuje na pacjenta „średniociężkiego”, podczas gdy punktacja poniżej 20 oznacza pacjenta „ciężkiego”.

Indeks Bartel

Zwany jest również skalą Bartel. Jest to międzynarodowe narzędzie do oceny sprawności osoby chorej, które pozwala również określić jego zapotrzebowanie na opiekę. Formularz wypełniany jest zazwyczaj przez pielęgniarkę środowiskową, która, odpowiadając na zadane w nim pytania, jest w stanie określić stopień sprawności lub niepełnosprawności osoby badanej. Niekiedy oceny w skali Bartel dokonuje również lekarz geriatra.

Indeks Bartel daje możliwość określenia, które czynności dnia codziennego i w jakim zakresie osoba badana może wykonywać samodzielnie, a które z nich wymagają pomocy lub całkowitego wyręczenia przez opiekuna. Za odpowiedni stopień sprawności przyznaje się punkty, które na koniec sumuje się, aby otrzymać ostateczny wynik -ocenę sprawności badanego. Na jej podstawie można otrzymać pomoc opiekuńczą. Należy również dodać, że im wyższa otrzymana liczba punktów, tym sprawność seniora jest lepsza. Uzyskanie mniej niż 20 punktów automatycznie kwalifikuje osobę badaną do przyznania jej opieki długoterminowej.

Czynności badane w ramach skali Bartel to spożywanie posiłków, przemieszczanie się (na przykład z łóżka na krzesło lub siadanie), utrzymywanie higieny osobistej, korzystanie z toalety, mycie się lub kąpiel całego ciała, poruszanie się po powierzchniach płaskich, wchodzenie i schodzenie po schodach, kontrolowanie wydalania moczu i stolca.

Skala Lawtona

Skala Lawtona, zwana jest inaczej IADL (od angielskiego Instrumental Activities of Daily Living – Skala Oceny Złożonych Czynności Życia Codziennego). Takie badanie wykonuje się w momencie, kiedy w poprzedniej ocenie (dokonanej na przykład na podstawie skali Katza) badany otrzymał wysoką ocenę, co oznacza, że jest on samodzielny w wykonywaniu codziennych czynności. W jej ramach ocenia się osiem parametrów, a więc zdolność posługiwania się telefonem, robienie zakupów, przygotowywanie posiłków, sprzątanie, pranie, korzystanie ze środków transportu, przyjmowanie leków oraz posługiwanie się pieniędzmi.

Za wykonanie każdej z tych aktywności przyznaje się punkty: od 3 (pełna samodzielność) do 1 (badany całkowicie nie radzi sobie z wykonywaniem tej czynności). Maksymalna liczba przyznanych punktów wynosi 24. Ogólna liczba ma znaczenie nie tylko w związku z konkretnym pacjentem, a jej spadek wskazuje na pogorszenie się stanu ogólnego osoby, która została poddana badaniu.