Woda znajduje się w niemal każdym narządzie naszego ciała i jest niezbędna do życia. W organizmie ludzkim spełnia dodatkowo inne zadania: stanowi środowisko dla wielu procesów metabolicznych, wchodzi w skład komórek i tkanek, reguluje ciepłotę ciała oraz transportuje składniki pokarmowe.

Mimo iż organizm potrafi wytworzyć niewielkie jej ilości w trakcie procesów metabolicznych, większość płynów powinna jednak zostać dostarczona z zewnątrz, a biorąc pod uwagę fakt, że nie jesteśmy w stanie jej magazynować, poziom nawodnienia powinien być utrzymywany poprzez spożywanie odpowiedniej ilości płynów wraz z pożywieniem. Warto bowiem pamiętać, że odwodnienie może prowadzić do zaburzenia równowagi wewnątrzustrojowej (homeostazy), ale również być przyczyną poważnych problemów zdrowotnych.

Poziom wody w organizmie

Ilość wody w ciele człowieka zależy od jego wieku, płci oraz grubości tkanki tłuszczowej. U niemowląt i małych dzieci wynosi ona około 70-80%, u dzieci powyżej pierwszego roku życia – 65%, natomiast u osób w starszym wieku wskazuje się już na jedynie 45-50%.

Wodę ustrojową można znaleźć w dwóch miejscach:

przestrzeni wodnej pozakomórkowej oraz przestrzeni wodnej śródkomórkowej. Na przestrzeń wodną pozakomórkową składają się takie obszary ciała jak na przykład: przestrzeń naczyniowa wewnątrznaczyniowa, przestrzeń komórkowa pozanaczyniowa oraz przestrzeń transcelularna.

Zapotrzebowanie na wodę u dorosłego człowieka szacuje się na 25-30 ml wody na każdy kilogram ciała, chociaż o całkowitej ilości płynów decyduje również aktywność fizyczna, temperatura, wilgotność powietrza oraz rodzaj pożywienia. Jednak jak podaje Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa i Żywności całościowa ilość płynów w diecie dla kobiet powinna wynosić 2000 ml, a dla mężczyzn -2500 ml. Wartości te są właściwe dla osób dorosłych oraz tych w podeszłym wieku, a także zakładają całościową ilość płynów przyjmowanych w trakcie jedzenia.

W przypadku seniorów, zapotrzebowanie na wodę należy szacować bardzo precyzyjnie. Można to zrobić za pomocą stosowanej w szpitalu metody 4-2-1, która zakłada, że 100 ml wody przypada na pierwsze 10 kg masy ciała, następne 50 ml na kolejne 10 kg i 15-20 ml na pozostałe kilogramy.

Typy odwodnienia i ich następstwa

Lekarze wyróżniają trzy typu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej w organizmie. Pierwsze z nich to zaburzenia hipertoniczne, które charakteryzują się większą utratą wody niż elektrolitów. Hipotoniczne zakłada utratę większej ilości elektrolitów niż wody, natomiast zaburzenia izotoniczne wskazują na równomierną utratę wody oraz elektrolitów.

W przypadku osób starszych najczęściej obserwuje się pierwsze z nich. Jest ono związane głównie z zanikiem naturalnego odruchu odczuwania pragnienia. Dzieje się tak dlatego, że wraz z wiekiem dochodzi do upośledzenia obszaru mózgu odpowiedzialnego za czucie pragnienia. Dodatkowo, spada wrażliwość połączeń nerwowych pomiędzy żołądkiem, przełykiem, gardłem, a jamą ustną, które odpowiedzialne są za przekazywanie do mózgu informacji na temat ilości spożywanych płynów. Ponadto, osoby starsze maja zaburzone zdolności termoregulacyjne, co oznacza, że podczas wysokich temperatur o wiele szybciej dochodzi u nich do odwodnienia.

Objawy odwodnienia

Jak pokazują badania, u osób, które ukończyły 65. rok życia bardzo często rozpoznaje się niedobory wody. Biorąc pod uwagę fakt, iż w tym wieku wiele narządów funkcjonuje gorzej, nawet niewielkie niedobory płynów mogą rozpocząć proces chorobotwórczy lub doprowadzić do zaostrzenia współistniejących.

Do najczęstszych objawów wskazujących na nieodpowiedni poziom nawodnienia organizmu można zaliczyć przede wszystkim: bóle głowy i zawroty, zaburzenia świadomości, a także zaburzenia widzenia, poczucie osłabienia, tachykardię, utratę elastyczności skóry i zapadnięte oczy, zaparcia. Co bardzo ciekawe, brak odpowiedniej ilości wody w organizmie może również prowadzić do większej liczby upadków – czynnika, który zazwyczaj przypisywany jest postępującemu procesowy starzenia się organizmu.

Leczenie odwodnienia zazwyczaj przebiega na uzupełnianiu ilości płynów w ciele. Zazwyczaj podaje się wodę lub niesłodzoną herbatę (glukoza może być podawana dożylnie). Warto także pamiętać o tym, że wody nie należy pić zbyt gwałtownie, szczególnie w momencie, kiedy odwodnienie pojawiło się w wyniku powoli postępujących zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.

Na zakończenie warto zauważyć, że odwodnienie jest zjawiskiem bardzo częstym wśród osób w podeszłym wieku i może być dla nich bardzo niebezpieczne, a nawet śmiertelne. Sprzyja między innymi rozwijaniu się powikłań zakrzepowo-zatorowych bądź chorób infekcyjnych, co może zakończyć się zgonem. Żeby temu zapobiec warto zapewnić stały dostęp do płynów osobom sprawnym fizycznie i psychicznie, a także poić podopiecznych wykazujących zaburzenia funkcji poznawczych. Ponadto, należy informować ich o konieczności wypicia minimum 1,5 l płynów w ciągu dnia, mimo iż nie odczuwają oni pragnienia. Należy jednocześnie unikać płynów odwadniających, na przykład kawy czy herbaty, działających moczopędnie. Powinny być podawane w niewielkich ilościach.