Zachowania o agresywnym podłożu są bardzo częstym elementem pracy opiekuna osoby starszej. Podejmując ten zawód trzeba liczyć się z tym, że wcześniej czy później, trzeba będzie zmierzyć się z seniorem, który reaguje agresywnie, wyrażając w ten sposób poczucie zagrożenia lub zagubienia.

Agresją nazywa się zachowania ukierunkowane bądź na zewnątrz lub do wewnątrz, które zaplanowane są na spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej. W psychologii te działania określa się jako takie, które powodują coś (zachowanie lub odczucie) innej osobie. Agresja może być wyrażana w różnych formach: fizycznej, werbalnej lub niewerbalnej.

Przyczyny agresywnych zachowań

Istnieje wiele przyczyn, które mogą być związane z pojawianiem się agresji u osób starszych. Do jednej z grup można zaliczyć czynniki powiązane z fizjologią, na które składają się chociażby niedobór serotoniny, ale również długotrwały ból powodujący u podopiecznego bezsilność i frustrację. Podobnie działanie mogą wywoływać omamy czy urojenia. Innym powodem może być chociażby złe samopoczucie osoby starszej oraz problemy z zaakceptowaniem zastanej rzeczywistości – wielu z nich nie może pogodzić się z tym, że nie są już tak sprawni jak kiedyś, a ich zdolności fizyczne i intelektualne zmieniły się. Wreszcie samo poczucie, iż życie dobiega końca może powodować o seniorów zachowania agresywne. W takim przypadku nie potrafią oni poradzić sobie ze związanymi z tym faktem emocjami, mogą zachowywać się nieracjonalnie i nieprzewidywalnie.

Warto wspomnieć również o tym, iż zachowania agresywne mogą niekiedy być skutkiem ubocznym przyjmowania niektórych środków farmakologicznych, na przykład leków pobudzających. Przyczyną agresji może być w końcu postawa opiekuna (na przykład traktujący osobę starszą jak dziecko lub korygujący jej wypowiedzi), który swoją niekompetencją doprowadza do wyzwisk lub rękoczynów.

Jakich zachowań agresywnych możesz się spodziewać?

Istnieją dwa poziomy, które możemy zidentyfikować w kwestii zachowań agresywnych u seniora. Na etapie aktywnym może dochodzić do użycia siły wobec opiekuna w sposób bezpośredni. Chodzi tutaj na przykład o kopanie, gryzienie, bicie, rzucanie różnego rodzaju przedmiotami albo utrudnianie wykonywania codziennych czynności pielęgnacyjnych albo karmienia. Na tym etapie może również wystąpić agresja słowna: rzucaniu gróźb wobec opiekuna, rozkazywanie mu lub używaniu obraźliwego języka.

W drugim przypadku możemy mieć do czynienia z poziomem bierno-agresywnym. Tutaj chodzi głównie o wszelkiego rodzaju sygnały płynące z ciała podopiecznego, które mogą świadczyć o nerwowości. Do takich wskaźników należeć będą zatem: zaciśnięte pięści, gwałtowne ruchy lub prowokujący wzrok.

Do najczęstszych zachowań agresywnych, z którymi można spotkać się w pracy opiekuna osoby starszej należą przede wszystkim bicie sprawujących opiekę oraz rzucanie przedmiotami. Trzeba przygotować się również na stawianie biernego oporu, które objawia się nieprzyjmowaniem albo wypluwaniem lekarstw albo pokarmu, brak współpracy przy wykonywaniu działań pielęgnacyjnych (kiedy ciało staje się ciężkie lub bezwładne), a także prezentowanie agresji emocjonalnej poprzez używanie wyzwisk, przekleństw oraz oskarżeń. Za formę zachowania agresywnego może również uchodzić wzywanie opiekunki co kilka minut oraz wymyślanie kolejnych, nie zawsze sensownych, zadań.

W jaki sposób radzić sobie z agresją podopiecznego

Bardzo istotnym zadaniem, które powinien wykonać opiekun agresywnego seniora jest umówienie podopiecznego do lekarza. Być może przyczyną niedopuszczalnego zachowania jest jakiś problem zdrowotny. Wizyta u geriatry, neurologa albo psychiatry pozwoli stwierdzić, czy podstawą dla agresji są kłopoty zdrowotne i, o ile są one przyczyną, specjalista zaleci odpowiednie leczenie.

Co jednak zrobić, kiedy przyczyny zdrowotne zostaną wyeliminowane?

Przede wszystkim nie dopuścić do tego, aby agresja wobec opiekuna stała się zwyczajem. Jak twierdzą psycholodzy, osoba agresywna stara się w ten sposób dowartościować bądź zwrócić na siebie czyjąś uwagę. Ponadto skłania się ku niej w momencie, kiedy przeżywa upokorzenie, bardzo duży stres lub upokorzenie. Z tego powodu dobrym pomysłem jest przeanalizować zaistniałą sytuację i spróbować zrozumieć położenie podopiecznego. Być może wyrozumiałość i szacunek, pochwalenie i docenienie jego wysiłków pozwolą zmienić zaistniałą sytuację. Samoocena u osób w podeszłym wieku bardzo często jest zaniżona ze względu na ograniczenia związane z podeszłym wiekiem. Dobrze jest również zachęcać seniora do podtrzymywania więzi ze znajomymi lub osobami, które pozostają w gorszym stanie niż on sam – wtedy być może uda się mu zminimalizować znaczenie własnych kłopotów.

Opiekun osoby starszej, która ma problem z agresją powinien wyzbyć się jakichkolwiek zachowań agresji fizycznej oraz werbalnej. Nie wolno jej krytykować, lecz przemawiać do niej stanowczym, ale łagodnym głosem, a dodatkowo używać prostych komunikatów i w delikatny sposób odmawiać. Trzeba respektować prawo podopiecznego do subiektywnego odczuwania własnego stanu, jednak w przypadku obserwowania nieakceptowalnych zachowań – łagodnie wyrażać odmienne stanowisko.

Problem agresji wśród seniorów może pozostawić negatywne ślady na relacji pomiędzy podopiecznym i jego opiekunem. Dobrze jest działać szybko i próbować zmienić stan rzeczy, aby nie doprowadzić do eskalacji.