Zespół otępienny u osób starszych

Zespół otępienny jest problemem ściśle powiązanym z wiekiem. Choć jego występowanie u osób około 60 roku życia oscyluje w granicach 0.5% populacji, to po 85 roku życia może dotyczyć już nawet co drugiej osoby. Jakie są przyczyny, objawy i sposoby leczenia otępienia starczego? Jaka jest w takiej sytuacji rola opiekuna osoby dotkniętej demencją?

Czym jest zespół otępienny i jakie są jego przyczyny?

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, zespół otępienny to zespół licznych objawów mających związek z upośledzeniem funkcji korowych mózgu, spowodowanych jego stanem chorobowym. Choroba mózgu, prowadząca do otępienia może mieć charakter przewlekły lub postępujący.

W przypadku osób starszych, występowanie zespołu otępiennego ma najczęściej związek z rozwojem chorób neurodegeneracyjnych, prowadzących do uszkodzeń połączeń nerwowych w obrębie centralnego układu nerwowego. Do najczęściej występujących należą choroba Alzheimera i Parkinsona. Demencję powodować mogą również degeneracyjne choroby systemu naczyń krwionośnych w mózgu, otępienie z ciałami Lewy’ego (DLB), a także połączone występowanie kilku z tych przyczyn. Wspólną cechą ich wszystkich jest to, że zmiany zachodzące w mózgu są nieodwracalne, a sam proces chorobowy można jedynie próbować spowolnić, nie ma jednak skutecznego leczenia pozwalającego na cofnięcie już występujących uszkodzeń.

Około 12% wszystkich przypadków otępienia może mieć jednak przyczynę innego rodzaju – niedobór witaminy B12, zaburzenia metaboliczne, choroby tarczycy, nadnerczy, toksyczne działanie niektórych substancji, w tym leków. W takiej sytuacji objawy można cofnąć, stosując odpowiednie leczenie. Z tego względu w przypadku podejrzenia występowania otępienia konieczna jest jak najszybsza diagnostyka, pozwalająca na wdrożenie właściwych procedur medycznych.

Jakie objawy wskazują na rozwijanie się zespołu otępiennego?

Osoba z demencją cierpi na widoczne upośledzenie funkcji poznawczych, pamięci, orientacji, może mieć problemy z językiem i oceną sytuacji. Dodatkowo, zaburzeniom natury poznawczej i utracie pamięci towarzyszy często obniżony nastrój, utrata motywacji, zmiana dawnych przyzwyczajeń, a nawet całkowita, postępująca z czasem zmiana osobowości.

Często pierwszymi zauważalnymi objawami są lekkie roztargnienie, spadek koncentracji, trudniejsze przypominanie sobie nazwisk czy nazw znanych przedmiotów. Osoby dotknięte otępieniem zaczynają mieć problemy z wykonywaniem bardziej złożonych czynności i operacji myślowych. Z czasem objawy pogłębiają się i brak samodzielności staje się coraz bardziej widoczny, nawet w najprostszych sytuacjach dnia codziennego. Kłopoty z pamięcią w pierwszej kolejności dotyczą pamięci krótkotrwałej – osoba starsza pamięta ze szczegółami sytuacje ze swojego dzieciństwa, nie jest jednak w stanie przypomnieć sobie, czy przyjęła tego dnia swoje leki.

Jak wygląda postępowanie lecznicze w przypadku demencji?

Zespól otępienny jest stanem nieuleczalnym, ponieważ nie są znane medyczne sposoby odwrócenia zachodzących w mózgu procesów neurodegeneracyjnych. Istnieją jednak metody opóźnienia rozwoju kolejnych symptomów, usprawnianie osoby starszej oraz poprawy jakości życia. Poza przepisanymi przez lekarzy lekami oraz stosowaniem diety bogatej w nienasycone kwasy tłuszczowe i witaminy z grupy B, sprzyjającej prawidłowemu funkcjonowaniu układu nerwowego, warto sięgnąć po ćwiczenia stymulujące pracę mózgu. Mogą mieć one charakter terapii kognitywnej, służącej trenowaniu pamięci i orientacji w rzeczywistości. Wykorzystywać można gry typu „memory”, pary obrazków, na których należy znaleźć kilka różnic itp. Dzięki terapii zajęciowej i walidacyjnej, osoby z otępieniem mogą natomiast ćwiczyć nieutracone dotąd umiejętności z zakresu czynności dnia codziennego, zmniejszać poczucie niepokoju czy utrwalać poczucie własnej tożsamości.

Rola opiekuna osoby starszej jest w tym zakresie nieoceniona. To opiekunka spędza z podopiecznym najwięcej czasu, może więc ocenić, który moment w ciągu dnia będzie najlepszy na wprowadzenie ćwiczeń. Ich konsekwentne, regularne przeprowadzanie jest jednym z najskuteczniejszych sposobów na spowolnienie lub złagodzenie objawów postępującego otępienia.

Co stanowi największe wyzwanie dla opiekunki osoby z zespołem otępiennym?

Nie da się ukryć, że opieka nad osoba z objawami otępiennymi jest niezwykle wymagająca i wyczerpująca, zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie. Po pierwsze, podopieczny wraz z upływem czasu staje się coraz mniej sprawny, mniej samodzielny, wymagając przez to opieki w niemal wszystkich sytuacjach dnia codziennego. W przypadku zaawansowanego otępienia, pomocy wymaga podczas jedzenia, ubierania się, mycia i korzystania z toalety.

Dodatkowo, otępienie powoduje dezorientację, stany lękowe, problemy ze zrozumieniem i oceną sytuacji oraz odnalezieniem się w rzeczywistości. Osoby starsze dotknięte zespołem otępiennym na zmiany reagować mogą lekiem i wycofaniem bądź agresją. Te ostatnie przypadki są szczególnie trudne dla opiekunów. Bywa, że osoby z demencją są wulgarne, złośliwe, wydają się specjalnie wyrządzać opiekunowi przykrość. Oczywiście, jest to spowodowane zmianami zachodzącymi w mózgu, a nie złą wolą, jednak często może to prowadzić do frustracji i wypalenia po stronie opiekuna. W przypadku opieki nad najbardziej wymagającymi podopiecznymi, opiekunka powinna pozostawać w bliskim kontakcie z rodziną osoby starszej oraz swoją agencją i prosić o wsparcie, gdy tego potrzebuje.