Udar mózgu u osoby starszej – pierwsze sygnały, opieka

Udar mózgu u osób starszych wymaga od opiekuna zupełnie innego spojrzenia na opiekę i postępowanie z seniorem. Zrozumienie przyczyny powstania udaru, przebiegu leczenia i możliwych komplikacji może rzucić zupełnie nowe światło na dotychczasowe życie osoby starszej, a co za tym idzie – wymagać zmiany codziennej rutyny związanej z opieką. Jak rozpoznać udar i jak postępować z rekonwalescentem?

Skąd się bierze udar? Pierwsze objawy udaru u osób starszych

Udar to inaczej cały zbiór objawów klinicznych, które są spowodowane nagłym pojawieniem się zaburzenia czynności mózgu – zarówno w formie ogniskowej, jak i uogólnionej. Udar najczęściej powoduje zaburzenie krążenia mózgowego. Tak naprawdę im szybciej pomoże się osobie, która przechodzi udar, tym lepsze są późniejsze rokowania. W przypadku osób starszych, które nie są mobilne, lub z którymi utrudniony jest kontakt werbalny – szybkie rozpoznanie udaru może być trudne. Do głównych objawów świadczących o prawdopodobieństwie wystąpienia udaru zalicza się np.

Nagłe zaburzenie widzenia
Trudności w wysławianiu się, wyraźne, nagłe zaburzenie mowy (bełkot, trudności ze składaniem zdań itp.)
Zaburzenia mobilności – chwiejny krok, utrata równowagi
Niedowład mięśni ciała lub twarzy najczęściej występujący tylko po jednej stronie (charakterystyczne opadania powieki lub kącika usta)
Zaburzenia i brak czucia twarzy i części ciała
Nagły i intensywny ból bez znanej etiologii

Wszystkie z wymienionych objawów mogą się różnić w zależności od osoby, mogą występować pojedynczo lub w grupie. Główny problem ze zdiagnozowaniem udaru u seniora przez jego opiekuna polega na tym, że część z tych objawów można zrzucić na karb podeszłego wieku. Dlatego tak ważne jest czujne obserwowanie zachowania seniora – każda, drobna zmiana w jego zachowaniu i nagłe pogorszenie mobilności może świadczyć o udarze. W każdym wypadku należy wezwać pogotowie i nie bagatelizować swoich podejrzeń. Szybko wdrożone leczenie daje bowiem szanse na jego efektywność.

Jak pomóc osobie starszej po przebytym udarze?

Seniorzy po przebytym udarze wymagają nierzadko nie tylko regularnej rehabilitacji, ale też pewnych zmian w dotychczasowej opiece. W wielu przypadkach bez regularnej pracy fizjoterapeuty, osoba starsza może nie odzyskać sprawności. Konieczne jest zatem ustalenie nie tylko planu leczenia, ale również rehabilitacji. Warto również pamiętać, że osoby które raz przeżyły udar, muszą być świadome możliwości wystąpienia drugiego udaru. Natychmiastowa pomoc zarówno fizyczna, jak i psychiczna, kieruje zarówno osoby po przebytym udarze, jak i ich opiekunów na właściwą drogę do odzyskania przynajmniej części sprawności. Osoby, które przeżyły udar, potrzebują współczucia, cierpliwości i wsparcia – szczególnie gdy czują się zagubione, zestresowane a ich mobilność i samodzielność została w pewnym stopniu zmniejszona.

Pamięć, rutyna, nagroda – jak wykorzystać okres najwyższej plastyczności mózgu po udarze?

Oprócz ustalonych etapów rehabilitacji ważne jest budowanie i utrzymywanie stylu życia, który zapobiega drugiemu udarowi. Tworzenie nowych nawyków opartych na rehabilitacji po udarze pobudza motywację i pewność siebie. Przydatne są tutaj nowe wzorce nawyków:

przypomnienie,
rutyna,
nagroda.

„Przypomnienie” to rodzaj codziennego wyzwalacza, który trenuje pamięć i „przypomina” mózgowi o konieczności intensywnej pracy. Z kolei wprowadzanie nowych nawyków to powolne ustalanie nowej rutyny, do której starsze osoby powoli się przyzwyczajają. „Nagroda” to inaczej coś co wpłynie na pozytywną afirmację – czyli wyzwoli pozytywne myślenie o własnej osobie, zwiększenie pewności siebie, zmniejszenie ryzyka wystąpienia depresji. Opiekunowie osób starszych po przebytym udarze mogą wdrożyć ten model, aby pomóc podopiecznym wykorzystać wczesne stadia szczególnie wysokiej plastyczności mózgu. Jak wspomniano powyżej, etap tuż po udarze to czas bardzo dużej „plastyczności” kory mózgowej. Mózg pacjenta najprawdopodobniej szybko zapamięta wszystkie zmiany i nowe nawyki w tym okresie. Konsekwentna i szybko wdrożona rehabilitacja i nauka codziennych czynności od nowa (czytanie, jedzenie itp.) wzmacnia i „naprawia” uszkodzenia powodowane udarem. W tym czasie bardzo ważna jest szczególna uwaga opiekuna, ale też sama chęć współpracy seniora. Skoncentrowanie się na konkretnych problematycznych obszarach ciała, takich jak stopy i dłonie, może pomóc w uniknięciu lub leczeniu typowych objawów, takich jak opadanie stopy i spastyczność dłoni – to jednak zadanie dla fizjoterapeuty.

Na co jeszcze zwrócić uwagę?

Osoby starsze po przebytym udarze powinny również mieć zmienioną dietę. Konieczne jest również ograniczenie a najlepiej odstawienie nałogów – palenia lub picia. To wszystko po to, aby wpłynąć na zrównoważenie ciśnienia krwi. Warto kontrolować je kilka razy dziennie a wyniki zapisywać w notesie. Szacuje się, że od 25 do 40% osób, które przeżyły udar, doświadcza tymczasowej utraty zdolności komunikowania się. Ten wynik jest znany jako afazja - utrata zdolności wyrażania myśli za pomocą mowy lub prawidłowego odbierania informacji. Afazja receptywna i ekspresyjna ma tendencję do występowania, gdy udar dotyka lewej półkuli mózgu. Warto pamiętać, że podopieczny nie stracił tym samym poziomu swojej inteligencji – nie może tylko się sprawnie komunikować. Aby złagodzić zrozumiałą frustrację osoby starszej, która nie jest już w stanie wyrazić dobrze swoich pragnień i potrzeb - warto wymyślić uproszczone sposoby nowej komunikacji. Mogą to być obrazy, symbole, gesty. W tym czasie istotna jest również pomoc logopedy.

Wydarzenia towarzyszące udarowi powodują, że nawet jedna czwarta osób, które przeżyły, doświadcza objawów PTSD. Zespół stresu pourazowego najczęściej występuje u osób, które przeżyły wypadek lub inne psychologicznie stresujące zdarzenia. Warto jednak pamiętać o tym, że udar może również wywołać podobne reakcje w umyśle osoby starszej. To może prowadzić do odczuwania nadmiernej czujności, lęku, poczucia winy a nawet prowadzić do depresji.

Ogólny stan zdrowia psychicznego starszej osoby po przebytym udarze z pewnością w znacznym stopniu wpłynie na jej koncentrację i pewność siebie podczas rekonwalescencji, dlatego ważne jest, aby opiekun kładł taki sam nacisk na jej zdrowie psychiczne, jak na postęp fizyczny. Ważne jest, aby być cierpliwym i współczującym zarówno dla siebie, jak i dla podopiecznego. Wiele osób po udarze doświadcza pewnego rodzaju zmiany osobowości, zarówno z powodu zmian w mózgu, jak i emocjonalnej wagi tego, co się wydarzyło. Na początku może to być szokujące, ale należy pamiętać że udar mógł wpłynąć zarówno na fizyczne, jak i na emocjonalne obszary mózgu. Rekonwalescenci po przebytym udarze muszą być pod stałą opieką lekarza i rehabilitanta, od opiekunów wymaga się w tym czasie zmiany podejścia do dotychczasowych nawyków. Częste spacery, cierpliwość i wykonywanie zaleceń lekarzy i fizjoterapeutów może realnie wpłynąć na stan zdrowia seniora.