Udar cieplny. Objawy oraz pierwsza pomoc

Udar cieplny to ciężki stan zagrażający życiu, dlatego bardzo ważne jest natychmiastowe udzielenie pomocy. Liczy się każda minuta, warto więc wiedzieć, jak rozpoznać objawy i jak zareagować, by móc uratować komuś życie.

Objawy przegrzania organizmu

Wysokie temperatury i zbyt długa ekspozycja na światło słoneczne mogą być przyczyną przegrzania głowy i karku, a co za tym idzie wystąpienia hipertermii. Przegrzanie organizmu wynika z faktu, że naturalne mechanizmy pozwalające oddawać ciepło z organizmu, stają się niewydolne. Może ono przybrać postać wyczerpania upałem albo groźnego dla zdrowia udaru cieplnego. Granica pomiędzy tymi stanami jest cienka, dlatego warto bacznie obserwować chorego.

Udar cieplny objawia się początkowo złym samopoczuciem, przyspieszonym tętnem i oddechem. Szybko dochodzą do tego majaczenie, uczucie skołowania, brak orientacji, niewyraźna mowa. Skóra jest sucha i gorąca, a temperatura ciała wzrasta nawet powyżej 40 stopni Celsjusza. W skrajnych przypadkach dochodzi do śpiączki i ataków padaczkowych. Udar cieplny najczęściej występuje u dzieci i osób starszych, z problemami krążenia, choć może też pojawić się u ludzi aktywnych, po wysiłku fizycznym i przy niedostatecznej podaży płynów.

Jeśli pomoc nie zostanie udzielona odpowiednio szybko, uszkodzenia w organizmie mogą być nieodwracalne. Podczas udaru rozwija się bowiem niewydolność serca, nerek, płuc, wątroby, a także układu krzepnięcia.

Udar cieplny odróżnić należy od wyczerpania upałem. Podstawowa rozbieżność to bardzo wysoka temperatura ciała, która raczej nie występuje przy wyczerpaniu cieplnym. Drugą istotną różnicą jest stan skóry. U osób, które dotknęło wyczerpanie upałem, dochodzi do intensywnego pocenia. W niektórych przypadkach wyczerpanie upałem może przerodzić się w udar.

Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie udaru cieplnego?

Należy pamiętać, że na udar cieplny mogą być narażeni wszyscy, dlatego nie należy lekceważyć ostrzeżeń i przebywać długo w mocno nasłonecznionych miejscach. Najbardziej narażone na przegrzanie organizmu są jednak dzieci, a także osoby po 65 roku życia. Istotne jest również występowanie chorób współtowarzyszących i przyjmowanie leków.

Najbardziej podatne na udar są osoby otyłe, cierpiące na choroby układu krążenia, płuc, prowadzące siedzący tryb życia i takie, które już w przeszłości doznały udaru. Bardziej narażeni są też pacjenci przyjmujące leki regulujące ciśnienie krwi, w tym betablokery, a także leki zwężające naczynia krwionośne. Oprócz tego ryzyko zwiększa się przy przyjmowaniu diuretyków, czyli leków moczopędnych, które wypłukują z organizmu sód i wodę.

Należy też bacznie przyglądać się osobom leczonym psychiatrycznie i przyjmującym leki przeciwdepresyjne i przeciwdziałające psychozom. Podatność na udar zwiększa się też przy stosowaniu leków stymulujących w leczeniu zespołu nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi.

Pierwsza pomoc przy udarze cieplnym

W przypadku wystąpienia udaru cieplnego pomoc wykwalifikowanego personelu medycznego będzie niezbędna, dlatego należy wezwać pogotowie do chorego. W Niemczech przy wzywaniu pogotowia ratunkowego obowiązuje podobnie jak w Polsce numer 112. Najważniejsze są jednak pierwsze chwile, dlatego konieczne jest szybkie udzielenie pierwszej pomocy. Podstawą jest szybkie schłodzenie organizmu, ale w sposób, który nie przyniesie efektu odwrotnego do zamierzonego.

Chory powinien zostać od razu przeniesiony w zacienione miejsce. Następnie należy zdjąć odzież wierzchnią, a tułów, ręce i nogi skropić obficie letnią wodą. Na czoło i szyję można położyć wilgotne ręczniki, a do karku przyłożyć woreczek z lodem. Dobrze sprawdzi się jednoczesne wachlowanie chorego. Jeżeli chory jest w stanie przyjmować płyny, należy podawać wodę. Ze względu na możliwość wystąpienia wymiotów, konieczne jest ułożenie pacjenta w pozycji bocznej ustalonej. Co około 10 minut trzeba sprawdzać funkcje życiowe, aż do momentu przyjazdu ratowników medycznych.

Jest też kilka działań, które w takich sytuacjach wydają się wskazane, a w rzeczywistości mogą zaszkodzić. Mimo bardzo wysokiej temperatury ciała niepolecane jest podawanie leków przeciwgorączkowych. Takie postępowanie może zaszkodzić, a i tak nie przyniesie spodziewanego efektu. Nie należy też schładzać chorego zimną wodą ani tym bardziej umieszczać w zbiorniku z zimną wodą. Może to doprowadzić do nasilenia dreszczy, a co za tym idzie spotęgowania produkcji ciepła.

Rokowania po udarze cieplnym

Śmiertelność w udarze cieplnym jest bardzo duża, ale szybkie i prawidłowe udzielenie pierwszej pomocy zmniejsza ryzyko śmierci z 70 do nawet 10 procent. Rokowania zależą też od wieku chorego, wcześniejszego stanu zdrowia i wysokości temperatury, jaką osiągnęło ciało w trakcie udaru. W skrajnych przypadkach jest to nawet 46 st. C.

Zazwyczaj chorzy, którzy przeżyli ciężki udar cieplny, muszą zmagać się z zaburzeniami neurologicznymi, często dochodzi też do uszkodzenia nerek wymagającego dializoterapii.

Jak zapobiegać wystąpieniu udaru cieplnego?

Podstawową profilaktyką udaru cieplnego jest unikanie miejsc nasłonecznionych i dusznych. Szczególnie osoby starsze powinny przebywać w pomieszczeniach chłodnych i przewietrzonych, a na zewnątrz w cieniu. W upalne dni należy też możliwie ograniczyć wysiłek fizyczny.

Niezwykle istotne jest właściwe nawodnienie. Najlepiej sprawdzi się czysta chłodna woda, a u osób zmagających się z nadpotliwością albo niskim ciśnieniem można zwiększyć też podaż soli.